تاثیر امواج الکترومغناطیس بر انسان

.

.

این نوشتار توسط «اداره کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان» تهیه شده و در آن به مخاطرات قرار گرفتن کارکنان به مدت طولانی در معرض امواج الکترومغناطیسی که از تجهیزات مخابراتی و ناوبری بی‌سیم در بندرگاه منتشر می‌شود، اشاره کرده است. این نوشتار جامع با اندکی حک و اصلاح در این‌جا تقدیم خوانندگان می‌شود.

.

چکیده:

امواج الکترومغناطیس علیرغم کارآیی مفید و دست‌آوردهای آن چنان‌چه کنترل و مدیریت نگردند برای آدمی بسیار خطرناک بوده و اثرات غیرقابل جبرانی را در پی خواهند داشت که حتی پس از گذشت هزاران سال باقی خواهد ماند.

سامانه‌های مخابراتی از قبیل تلفن‌های همراه، بی‌سیم‌های دستی، بی‌سیم‌های VHF، SSB ... و رادار

امواج الکترومغناطیسی از خود منتشر می‌کنند که در برخورد با بافت‌های زنده موجب تغییراتی در آن‌ها می‌گردند. تغییراتی که حیات را به مخاطره می‌اندازند.

امواج الکترومغناطیس از هر جسمی عبور کرده و پس از خروج از آن پس‌ماندهایی را ایجاد می‌نمایند که بسیار مضر هستند.

.

فصل اول: کلیات پژوهش

تاثیر امواج الکترومغناطیس بر انسان

1- تشریح و بیان موضوع (طرح مساله):

بررسی طیف امواج الکترومغناطیس وکاربرد آن‌ها در زندگی روزمره، بیان انواع پرتوهای موجود در منطقه از جمله امواج یونیزان و غیریونیزان و بررسی میزان و دامنه انتشار آن‌ها، بررسی تاثیر امواج بر بافت‌های مختلف بدن انسان، بررسی تاثیرات امواج ساطع شده از جمله موبایل و اجاق مایکروویو بر سلامتی انسان و به‌خصوص کارکنان بندر امام خمینی (ره)، یافتن راه‌های کاهش و مقابله با امواج الکترومغناطیسی در منطقه

2- اهداف اساسی پژوهش:

1. شناسایی طیف های مختلف فرکانسی وکاربرد آن‌ها

2. بررسی انواع امواج الکترومغناطیس

3. منابع تولید امواج الکترومغناطیسی در منطقه

4. بررسی میزان و دامنه انتشار امواج در بندر امام خمینی (ره)

5. بررسی نحوه تاثیر امواج الکترومغناطیس بر بدن انسان

6. بررسی اثرات نامطلوب تجهزات رادیویی مورد استفاده بشر و روش‌های کاهش این اثرات

3- سوالات محوری (فرضیه):

1. آیا نگرانی‌ها در خصوص تاثیر امواج الکترومغناطیس بر سلامتی انسان صحت دارد؟

2. نحوه استفاده صحیح از تجهیزات رادیویی چیست؟

4- نتایج مورد انتظار:

1. شناسایی انواع پرتوهای الکترومغناطیسی موجود در زندگی انسان

2. شناسایی و بررسی انواع مختلف تاثیر امواج الکترومغناطیسی بر بدن انسان

3. ارتقای سطح ایمنی در بکارگیری تجهیزات رادیویی

.

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

اثرات مخرب امواج الکترومغناطیس بر بدن آدمی

سربازان دفاعی بدن که گلبول‌های سفید هستند، در مغز قرمز استخوان تولید شده و در حقیقت مغز قرمز استخوان کارخانه گلبول‌سازی است.

در هرثانیه میلیون‌ها گلبول سفید تولید می‌شوند و میلیون‌ها گلبول سفید از بین می‌روند. تابش پرتوهای الکترومغناطیس این کارخانه طبیعی را با مشکل مواجه کرده و باعث می‌گردد تا گلبول سفید در این کارخانه تولید نشود. این پدیده بر اثر واکنش‌های یونی تابش پرتو بوجود می‌آید.

بدن آدمی بدون گلبول سفید: به عبارت دیگر مانند دژی است که فاقد سرباز دفاعی باشد. چنان‌چه کمبود گلبول سفید در بدن رخ دهد، میکروب‌ها و ویروس‌ها که عموماً در بدن آدمی وجود دارند، بهتر و آسان‌تر عمل نموده و انسان را هلاک می‌کنند.

فساد تدریجی: تابش‌ها باعث فساد تدریجی در بدن می‌گردند و معمولاً با سرطان‌های مختلف ظاهر می‌شوند.

تغییرات ژنتیکی (توارثی): بسته به نوع و میزان تابش، تغییرات ژنتیکی در بدن آدمی رخ داده و این تغییرات حتی به صدها نسل آینده منتقل می‌گردد. تغییراتی از قبیل رشد بیش ازحد، رشد کم، عقب ماندگی جسمی و عقلی و...

.

میزان تابش و مقاومت آدمی

اما براستی چه میزان تابش مضر بوده و اثرات آن چگونه است؟ در پاسخ باید گفت: امواج الکترومغناطیس بطور کلی و در هر میزانی خطرناک می‌باشند.

مقدار تابش بر بدن معمولاً با واحد «وات بر سانتی‌مترمربع» تعریف می‌شود.

تابش /010 وات بر سانتی‌مترمربع برای آدمی بسیار خطرناک بوده و می‌تواند اثرات سویی را در برداشته باشد. این مقدار تابش را آدمی می‌تواند از یک فرستنده-گیرنده VHF دریایی با توان بیست وات در فاصله‌ی یک متری در مدت یک ساعت دریافت نماید و اثرات آن چنین است:

• سرگیجه و تهوع
• عدم کنترل ادرار
• حرکات غیرمتعارف
• ضعف عمومی

.

سوختگی الکترونیکی (سوزش پرتو)

امواج رادیویی می‌توانند اجسام را بسوزانند. سوختگی رادیویی بر عکس سوختگی فیزیکی اجسام از لایه‌های درونی شروع شده و به لایه‌های سطحی بیرونی سرایت می‌کند.

سوختن چوب و کاغذ معمولاً از سطح بیرونی شروع شده و به لایه‌های درونی نفوذ می‌کند. در سوزش رادیویی، اما، ابتدا قسمت‌های داخلی سوخته و سپس به سطح می‌رسد. این مورد را در اجاق‌های مایکروویو می‌توان دید.

در مورد انسان نیز این موضوع صدق می‌کند و آدمی از داخل سوخته و برشته می‌شود و هنگامی‌که سوزش به سطح پوست رسید، متوجه شده و درد عارض می‌گردد که بسیار دیر شده است.

.

کاشف الکترومغناطیس

چنان‌چه مجبور باشید در محیط‌های آلوده به امواج الکترومغناطیس فعالیت داشته باشید، بایستی مجهز به «کاشف فیلم» باشید. این کاشف (Detector) در حدود پنج گرم وزن داشته و روی لباس سنجاق می‌شود.

کاشف بایستی هر هفته توسط دستگاه قرائت‌کننده خوانده شود و چنانچه دُز جذبی بیش از حد باشد، بایستی سریعاً محیط را ترک کرد و به «پزشک پرتو معالج» مراجعه نمود.

.

وسایل خطرناک خانگی

در محیط خانه وسایل الکترونیکی خطرناکی وجود دارند که آدمی گاهاً با آن‌ها سر و کار دارد مانند:

• کنترل تلویزیون
• چراغ‌قوه‌های لیزری
• اجاق مایکروویو
• گوشی تلفن همراه
• لامپ‌های تصویر تلویزیون و مانیتور

.

استانداردهای جهانی تلفن همراه

سطح قدرت خروجی تلفن‌های همراه نبایستی بیشتراز صد میلی‌وات باشد و چنان‌چه کمتر هم باشد بهتر است.

در فنلاند گوشی‌های همراه با توان تشعشعی صد میلی‌وات استاندارد نبوده و اجازه فعالیت به آن‌ها داده نمی‌شود.

توان خروجی گوشی همراه بهتراست پنجاه میلی‌وات باشد.

.

دوران کمون و نهفتگی

زمان ابتلا تا بروز بیماری را دوران کمون یا نهفتگی می‌خوانند.

اگر شما همین لحظه دچار سرما‌خوردگی بشوید 24 ساعت یا 48 ساعت بعد عوارض آن پدیدار می‌شود. دوران نهفتگی برای سرماخوردگی 48 ساعت است.

اما دوران نهفتگی برای ضایعات ناشی از قرار گرفتن در معرض پرتو ممکن است از یک ثانیه تا هزار سال باشد. پرتوهای بسیار قوی در حدود 100 کیلووات می‌تواند آدمی را در عرض یک ثانیه و کمتر از پای درآورد.

پرتوهای کم‌توان‌تر، مثلاً 100 وات، می‌تواند انسان را بعد از گذشت شش ماه دچار ناخوشی‌های متعددی سازد.

.

دُز جذبی

آدمی بسته به مقدار دُز جذبی (وعده‌ی جذب Absorbation dose) متاٌثر می‌گردد.

چنان‌چه شخصی تا مقدار 4/8 رنتگن (رنتگن واحد دُز جذبی است) تشعشع جذب نماید، بیمار سرپایی محسوب می‌شود و می‌توان با تجویز دارو شخص را شفا داد. بیش‌تر از 4/8 رنتگن بایستی شخص را بستری کرد. چنان‌چه شخصی 100 رنتگن پرتو جذب کرده باشد، دوماه بعد دچار خون‌ریزی، ریزش مو و ضعف عمومی خواهد شد.

چنان‌چه شخص 200 رنتگن جذب نماید، خون‌ریزی، ضعف عمومی، شکستگی استخوان و ناتوانی جسمی عارض خواهد شد.

چنان‌چه 500 رنتگن جذب شود راه شفایی برای انسان نیست.

چنان‌چه 1000 رنتگن جذب شود آدمی بعد از 48 ساعت می‌میرد.

چنانچه ده هزار رنتگن جذب شود، مرگ لحظه‌ای خواهد بود.

بیش‌ترین آلودگی تشعشعی در آمریکا وجود داشته و ژاپن در این زمینه رتبه دوم را دارد و کشور روسیه در رتبه سوم است.

.

فصل سوم: یافته‌های تحقیق

1. امواج الکترومغناطیس

موج به زبان ساده عبارت است از لایه‌های انرژی که در مسیر مستقیم حرکت می‌کند. در این لایه‌ها میزان انرژی به تدریج از کمینه (اصطلاحاً دره موج)  به بیشینه (اصطلاحاً قله موج) می‌رسد و دوباره به تدریج به مقدار کمینه برمی‌گردد و این چرخه دایم تکرار می‌شود. به فاصله‌ی بین دو قله‌ی موج، «طول‌موج» گفته می‌شود. تفاوت رنگ‌های مختلفی که به چشم دیده می‌شوند، در طول‌موج آنهاست. امروزه انسان در محاصره‌ی ده‌ها وسیله‌ی مولد امواج مغناطیسی قرار دارد، طوری که دانشمندان تخمین می‌زنند که انسان امروزی 200 میلیون بار بیش‌تر از دوران پیش از صنعتی شدن تشعشعات الکترومغناطیسی را تجربه می‌کند. مایکروویو، بلوتوث، حتی گیرنده‌های VHF، تمام وسایل ارتباطی بی‌سیم اعم از تلفن همراه، تلفن بی‌سیم رادیویی و تلویزیونی و نیز اسباب‌بازی‌های کنترلی کودکان و... برای ایجاد ارتباط با آنتن مرکزی خود امواج الکترومغناطیسی تولید می‌کنند بنابراین، علاوه بر امواج ساطع شده از تلفن‌های همراه و بی‌سیم‌های گوناگون مورد استفاده، باید به ایستگاه‌ها و آنتن‌های مرکزی آن‌ها نیز به عنوان مراکز پرقدرت تشعشع امواج توجه داشت. اغلب اندازه‌گیری‌هایی که از فواصل متفاوت آنتن‌های زمینی انجام شده است نشان می‌دهد که قدرت موج و شدت فرکانس ارتباط مستقیم با سلامت افراد و محیط زیست دارند و بنا به این‌که چه قدرت و چه فرکانسی و طی چه مدت و در چه زمانی به بدن برخورد می‌کند، آثار متفاوتی می‌تواند در بر داشته باشد. طیف امواج الکترومغناطیسی در شکل 1 نشان داده شده است.

بسیاری از وسایل منزل مانند موخشک‌کن و ماشین رخت‌شویی امواج الکترومغناطیسی مضری از خود ساطع می‌کنند که شدت آن می‌تواند حتی از شدت امواج الکترومغناطیسی منتشر شده در زیر دکل‌های برق فشار قوی بیش‌تر باشد. متاسفانه در ایران هم، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، فرهنگ حفاظت فردی و اجتماعی در برابر پرتوها و اشعه‌ها نهادینه نشده و گسترش پیدا نکرده است.

.

شکل 1 - طیف امواج الکترومغناطیسی

.

1.1. تابش‌های الکترومغناطیسی

حتی سیمی که از زیر گچ دیوار عبور کرده، دارای تابش‌های الکترومغناطیسی است؛ بنابراین زمانی که به دیوار تکیه می‌دهید در میدان تابش آن قرار می‌گیرید. زمانی که یک وسیله برقی خاموش ولی دو شاخه آن به پریز برق است، دارای میدان الکتریکی می‌باشد ولی به محض روشن شدن، میدان مغناطیسی نیز در اطراف آن ایجاد می‌شود. هرچه ولتاژ یک وسیله بیشتر باشد، میدان مغناطیسی آن شدیدتر است. شاید بسیاری از ما در مورد امواج خطرناک منتشر شده از دکل‌های برق فشار قوی مطالبی شنیده باشیم، اما آیا می‌دانستید که طبق نتایج تحقیقات علمی، میدان مغناطیسی یک دستگاه موخشک‌کن روشن چندین برابر میدان مغناطیسی ایجاد شده در زیر یک دکل برق است؛ میدان مغناطیسی ناشی از ماشین رخت‌شویی نیز به همین گونه است. بنابراین، توصیه می‌شود هرگز کودک خود را در نزدیکی ماشین رخت‌شویی روشن نخوابانید. میدان مغناطیسی باعث گرم شدن بافت‌های بدن می‌شود، هر چه بافت دارای رگ و جریان خون کمتری باشد، میزان افزایش دمای آن بیشتر است. به عنوان مثال چشم دارای رگ‌های خونی بسیار کمی است و به همین دلیل گاه دیده شده که قرار گرفتن در معرض پرتوهای الکترومغناطیسی شدید، مایع درون چشم را به جوش آورده است. بنابراین باید با دقت کافی از این وسایل استفاده کرد.

امواج الکترومغناطیس برای انتشار خود به محیط مادی نیاز ندارند و در خلاء نیز منتشر می‌شوند. امواج رادیو و تلویزیون، امواج فرابنفش، امواج فروسرخ، امواج مایکروویو و ریزموج‌ها، اشعه‌های گاما، ایکس و نور از جمله امواج الکترومغناطیسی هستند. تشعشعات فرکانس رادیویی و مایکروویو از آن جهت غیر یونیزه است که میزان انرژی وابسته آن به حد کافی بالا نیست تا اتم‌ها و مولکول‌ها را یونیزه کند.

.

2. پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان

پرتوهایی که انسان را به طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر خود قرار می‌دهند و می‌توانند عوارض و تاثیرات نامطلوبی بر بدن به جای بگذارند، از نظر میزان انرژی به دو دسته یونیزان و غیریونیزان تقسیم می‌شوند؛ پرتوهای یونیزان پرتوهای دارای انرژی زیاد است که در برخورد با بدن انسان باعث شکستن پیوندهای شیمیایی بافت‌ها می‌شوند و گاه می‌توانند عوارض بسیار شدیدی در پی داشته باشد. این پرتوها عبارت است از پرتوهایی که از تجهیزات پزشکی مانند دستگاه‌های رادیوگرافی، رادیولوژی، ماموگرافی سی‌تی‌اسکن، و MRI انتشار می‌یابند و همچنین پرتوهایی که از منابع طبیعی تشعشع پیدا می‌کند مثل پرتوهای X، گاما، ماوراء بنفش و مادون قرمز که از کیهان به زمین می‌رسند. وی می‌افزاید: تمام پرتوهای یونیزان دارای منبع یا چشمه‌ی ساطع کننده اشعه می‌باشد.

این اشعه‌ها همچنین به صورت غیرمستقیم هم سلامت انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند زیرا وقتی در هوا منتشر می‌شوند، می‌توانند باعث یونیزاسیون ملکول‌های هوا شوند که این ملکول‌های یونیزه بر بدن انسان تاثیر نامطلوبی می‌گذارند.

پرتوهای غیریونیزان دربردارنده‌ی پرتوهای ناشی از تجهیزات مخابراتی، تلفن‌های همراه، BTS‌ها، سیستم‌های ضدعفونی کننده با اشعه‌ی فرابنفش، منابع مولد لیزر، مایکروویوهای مخابراتی، اجاق‌های مایکروویو، پرتوهای فروسرخ و همچنین پرتوهای ناشی از وسایل برقی خانگی مانند سشوار، جاروبرقی و ماشین رخت‌شویی می‌باشد. باید توجه داشت تمام وسایل برقی خاموش تا زمانی که دو شاخه آن‌ها به پریز متصل است، از خود امواج الکتریکی ساطع می‌کنند ولی وقتی روشن می‌شوند، علاوه بر امواج الکتریکی، امواج الکترومغناطیسی نیز منتشر می‌کند.

چنانچه این وسایل دارای الکتروموتور باشند، امواج الکترومغناطیسی آن‌ها بسیار زیاد خواهد بود. وی در ادامه تاکید می‌کند: امروزه استفاده از پرتوها چه مستقیم و چه غیرمستقیم به صورت یک ضرورت درآمده است، بنابراین باید از مسایل ایمنی و حفاظتی در برابر تاثیرات نامطلوب آن‌ها آگاهی داشته باشیم.

.

1.2. منابع تولید پرتوها

بیش‌ترین انرژی که به بدن می‌رسد یا بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ناشی از پرتوهای یونیزان است که از منابع طبیعی یا مصنوعی منتشر می‌شوند. 82 درصد این انرژی از طبیعت و فقط 15 درصد آن ناشی از تجهیزات پزشکی است. به عنوان مثال، گاز رادون 226 از منابع زیرزمینی منتشر می‌شود و بیش‌ترین انتشار این رادیوایزوتوپ زمانی است که عملیات حفاری انجام می‌شود. در واقع حفاری‌ها باعث آزاد شدن رادون، انتشار آن و در نتیجه آلودگی هوا می‌شود. سازمان بهداشت جهانی پروژه‌ای تحت عنوان رادون تعریف کرده است که بر اساس آن 32 کشور دارای سطح بالای تشعشعات رادون، باید دستورالعمل صادر شده‌ی سازمان بهداشت جهانی را اجرا کنند. این پروژه به دلیل آمار بالای مرگ و میرهای ناشی از رادون تعریف شده است. براساس این آمارها، میزان مرگ و میر ناشی از رادون فقط در آمریکا سالانه 21 هزار نفر است که حتی از میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی و آتش‌سوزی‌ها نیز بالاتر است. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی، ایران نیز جزو کشورهایی است که ملزم به رعایت دستورالعمل درج شده در این زمینه است، چون کشور ما دارای منطقه ویژه‌ای در رامسر است که میزان رادون تشعشعی آن بسیار بالاست. این منطقه رامسر بعد از برزیل در جهان بیشترین تشعشعات رادون را دارد. این میزان رادون از گِل‌های سفید حاشیه 9 چشمه‌ی آب‌گرم در رامسر در هوا منتشر می‌شود که علاوه بر آلودگی هوا می‌تواند تاثیرات نامطلوبی بر بدن به جای بگذارد.

میزان جذب پرتوهای مضر در افراد سیگاری بسیار بیشتر است. براساس آمارها، هر انسان سالم به طور متوسط سالانه 361 میلیون رونت (واحد سنجش میزان اشعه جذب شده توسط بدن)  پرتوگیری دارد؛ در حالی که میزان پرتوگیری یک فرد سیگاری دست کم 281 میلیون رونت بیشتر است.

.

2.2. پرتوهای فرا بنفش (UV)

فرآیند پرتوگیری از اشعه فرابنفش ناشی از نور خورشید در دنیا عمومیت دارد و در کشورهای گرمسیری مثل کشور ما این مساله شدت بیش‌تری دارد، چون ما در چهار فصل سال و تقریباً 300 روز در سال در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار داریم و ضرورت دارد که در این زمینه در سطح جامعه فرهنگ‌سازی شود. این در حالی است که در اتحادیه اروپا یک برنامه منسجم برای حفاظت در برابر پرتوهای فرابنفش تدوین شده است. سه نوع پرتو UV تحت عنوان A ،B و  وجود دارد که نوع C دارای بیش‌ترین میزان انرژی است. خوشبختانه اتمسفر مانند یک فیلتر عمل کرده و پرتوهای پرانرژی را حذف می‌کند به عنوان مثال پرتو C به طور کامل حذف می‌شوند، دامنه انتشار پرتو نوع B تا نزدیکی سطح زمین مانند کوه‌های مرتفع یا هواپیماهای در حال پرواز است، اما پرتو A به سطح زمین می‌رسد.

در کارهای گندزدایی از پرتوهای UV استفاده زیادی می‌شود. البته باید توجه داشت که دستگاه‌های مولد این پرتو باید فقط UVC تولید کند. در بعضی مهدهای کودک نیز از UV برای گندزدایی استفاده می‌شود ولی باید توجه داشت که مسوولان حق ندارند از اشعه‌های پرخطر مانند نوع B استفاده کنند.  یکی از مشکلات حاد در ارتباط با UV دستگاه‌های برنزه کننده است. در این دستگاه‌ها 95 درصد اشعه فرابنفش باید از نوع A و حداکثر 5 درصد از نوع B باشد؛ چون UVB بسیار پرانرژی و پرخطر است. اما به این دلیل که UVB بیش‌تر در پوست نفوذ و در نتیجه سریع‌تر آن را برنزه می‌کند، در نتیجه تولیدکنندگان این دستگاه‌ها به منظور سودجویی سعی می‌کنند دستگاه را به گونه‌ای طراحی کنند که UVB بیش‌تری تابش کند. بنابراین، هر چند به ظاهر در این دستگاه‌ها پوست سریع‌تر برنزه می‌شود، ولی بدون تردید احتمال بروز خطراتی از جمله ابتلا به سرطان بیش‌تر می‌شود.

در واقع پرتوهای UV به هیچ عنوان نباید در عرصه‌های پزشکی به کار گرفته شوند و فقط در زمینه‌های بهداشتی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد و طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، باید از هرگونه کاربرد پزشکی این اشعه جلوگیری کرد. وزارت بهداشت ایران نیز طی ابلاغیه‌ای به گمرک، ورود این نوع دستگاه‌ها را به کشور ممنوع کرده است ولی متاسفانه همچنان به طور گسترده وارد می‌شوند.

نکته‌ی مهم دیگر در عرصه حفاظت در برابر پرتوهای مضر آن است که مردم باید یاد بگیرند تا حد امکان در ساعات 10 صبح تا چهار بعد از ظهر در معرض آفتاب قرار نگیرند یا حداقل در سایه باشند؛ هر چند در سایه هم بدن به میزان 50 درصد پرتوگیری دارد. حضور در فضاهای پوشیده نیز چون بدن فقط 10 درصد پرتوگیری دارد، مناسب است. اما به عنوان مثال در ساحل دریا پرتوگیری 25 درصد از حالت عادی بیش‌تر است؛ به همین دلیل سوختگی پوست در این مناطق در صورتی که حفاظت نشود، بسیار سریع اتفاق می‌افتد. UV حتی تا 40 سانتی‌متری سطح آب نیز نفوذ می‌کند. استفاده از لباس‌های پوشیده، کلاه و عینک از جمله راهکارهای حفاظتی در این زمینه است. حتی در اروپا استفاده از عینک یک الزام قانونی است. بر اساس جدیدترین یافته‌های علمی، اگر پوست انسانی فقط 5 بار در طول عمرش بر اثر آفتاب بسوزد، در زمره افراد دارای ریسک بالای ابتلا به بیماری‌های شدید پوستی قرار خواهد گرفت.

در اروپا سازمان‌های هواشناسی شاخص UV را به اطلاع مردم می‌رسانند یعنی چه مناطقی اشعه بیش‌تری دریافت می‌کنند و لازم است که سازمان هواشناسی ما نیز چنین اطلاعاتی را در اختیار عموم قرار دهد.

.

3. منابع تولید امواج الکترومغناطیسی در منطقه

یکی از مراکزی که حجم بالای استفاده از تجهیزات بی‌سیم از قبیل VHF ،HF، موبایل،  تلفن بی‌سیم و... را در کشور دارد، بندر امام خمینی است که در این‌جا به تجزیه و تحلیل مراکز بی‌سیم این بندر می‌پردازیم.

قدرت تشعشع آنتن‌های ایستگاه‌های فرستنده مختلف از قبیل آتش‌نشانی، گارد، حراست و... فرستنده‌های این مراکز 25 تا 50 وات می‌باشند که آنتن‌های آن‌ها همگی بالای دکل با ارتفاع کمینه بیست متری قرار دارند. بنابراین، فاصله‌ی آن‌ها از سطح زمین که محل تردد افراد است حداقل بیست متر می‌باشد که با توجه به توان ارسالی تجهیزات این مراکز، اگر افراد به طور دایم در محل نباشند، ضرری به سلامتی افراد نمی‌رساند.

.

مرکز فرستنده HF: با توجه به توان انتشاریِ بالای این دستگاه که در حدود یک کیلو وات می‌باشد، قرار گرفتن آن در یک محیط محصور یک هکتاری باعث می شود تا ضرر آن به محیط و افراد به حداقل برسد. دکل HF از همان سطح زمین آنتن می‌باشد و ایستادن در کنار آن مخاطره‌انگیز است.

مرکز رادیویی بندر که آنتن‌های تجهیزات فرستنده آن روی دکل پنجاه متری در فواصل مختلف نصب می‌باشد، با توجه به اصول قرار گرفتن آنتن‌های بی‌سیم با توان بالا در قسمت بالاتر دکل، ضرر آن به سلامت افراد مشغول به کار در آن محل به حداقل می‌رسد.

.

برج کنترل: با توجه به ساختمان بلند این مرکز و نصب دکل پانزده متری بر روی ساختمان، تشعشعات آنتن و تجهیزات نصب شده در این مرکز بر روی دکل کم‌ترین ضرر را برای سلامتی افراد در بر خواهد داشت.

.

مراکز فرستنده های موبایل: در بندر امام دو مرکز فرستنده موبایل داخلی و سه مرکز فرستنده موبایل شهری موجود می‌باشد که آنتن‌های آن‌ها همگی بر روی دکل‌های پنجاه متری در بالاترین ارتفاع نصب گردیده است تا ضرری برای سلامتی افراد نداشته باشد. آموزش افراد بهره‌بردار مراکز مخابراتی بندر به چگونگی استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات با نسبت‌های ارسال و دریافت و نیز استفاده از جملات کوتاه و... ضروری به نظر می‌رسد.

.

رادارها: عبارتند از رادار پالسی باند ایکس (9 تا 25 گیگاهرتز)  با توان 25 کیلووات، مستقر در برج کنترل، سایت‌های سه‌گانه VTS و شناورها.

.

از طرف دیگر در استفاده از واکی‌تاکی‌های موجود در سطح بندر، بروشور ایمنی تهیه شده توسط گروه کارشناسی مورد توجه دقیق قرار گیرد. به عنوان مثال برخی از آن‌ها در اینجا اشاره می‌شود:

• زمان ارسال پیام از طریق دستگاه، رادیو را به صورت عمودی در 2/5 تا 5 سانتی‌متری از دهان و آنتن را  حداقل در فاصله 2/5 سانتی‌متری از سر خود نگه دارید. اگر دستگاه را با استفاده از کیف به روی بدن خود متصل نموده‌اید، آنتن آن می‌بایست کمینه 2/5 سانتی متر از بدن‌تان فاصله داشته باشد.
• در نزدیکی دستگاه‌های اندازه‌گیری حساس بیمارستانی دستگاه بی‌سیم خود را خاموش کنید.
• در مناطق دارای هوای بالقوه انفجاری دستگاه خود را خاموش کنید: زیرا ممکن است در اثر استفاده از دستگاه باعث انفجار شوید (مانند سوله‌ها، مخازن... ، انبارهای کشتی و...)
• در مناطق دارای هوای بالقوه انفجاری از تعویض باتری خودداری نمایید.
• از آسیب رساندن به آنتن دستگاه خودداری نمایید زیرا در صورت خرابی ممکن است باعث سوختگی پوست و یا آسیب به بدن‌تان شود.
• باتری‌ها می‌توانند باعث آسیب‌دیدگی و بروز آتش‌سوزی باشند. می‌بایست مراقب اتصال دو قطب باتری از طریق برخورد با ساعت مچی‌، دستبند فلزی، حلقه و یا کلید باشید.
• جهت تمیز نمودن کاور دستگاه از استفاده از مواد شیمیایی مانند مواد شوینده،  الکل،  مواد نفتی... خودداری کنید زیرا ممکن است به کاور دستگاه آسیب برساند.
• در حمل و نقل دستگاه رادیو دقت نمایید، مثلاً از آنتن جهت بلند کردن و حمل و نقل استفاده ننمایید.
• جهت تمیز نمودن کاور دستگاه از پارچه نمدار با آب استفاده نمایید.
• زمانی که از تجهیزات جانبی بی‌سیم استفاده نمی‌کنید می‌بایست روکش اتصال تجهیزات جانبی به بی‌سیم را بسته باشید.
• در صورت عدم ضرورت، همیشه پیام خود را با کم‌ترین توان دستگاه بی‌سیم ارسال نمایید.

.

4. بررسی میزان و دامنه‌ی انتشار امواج در بندر امام خمینی

بررسی میزان و دامنه انتشار امواج در بندر امام خمینی نیازمند بررسی میدانی و اندازه‌گیری توان تشعشعی در سطح بندر در طیف‌های فرکانسی مورد استفاده در بندر است. با توجه به این‌که منابع تولید امواج الکترومغناطیسی در بندر امام خمینی طیف وسیعی از باندهای فرکانسی را شامل می‌شود (باندهای HF ، VHF، فرستنده‌های موبایل، تلفن بی‌سیم و...)؛ این اندازه‌گیری باید توسط یک تیم متخصص از مهندسان،  با تجهیزات ویژه انجام گیرد. لیست تجهیزات مورد نیاز این آزمایش در جدول شماره 1 آمده است.

.

شرح نوع تجهیز	شماره ردیف
Broadband Field Strength Meter (VHF, HF,and RF up to 25GHz)	1
Broadband Isotropic Probe	2

جدول 1. لیست تجهیزات مورد نیاز برای اندازه‌گیری دامنه امواج

.

پس از انجام اندازه‌گیری‌های بالا، نتایج بر اساس نمودارهای ارایه شده در بخش بعد تحلیل می‌شوند و میزان زیان‌بار بودن و تمهیدات ایمنی لازم برای کارکنان را می‌توان مشخص نمود.

.

5. تأثیر امواج الکترومغناطیسی بر بدن انسان

برخی اثر امواج در بدن را به دو دسته تقسیم کرده‌اند:

اول، اثر برگشت‌پذیر (Reversible)، مانند گرمایی که روی آهن اثر می‌گذارد و دمای آن را افزایش می‌دهد، ولی بعد از سرد شدن آهن، ماهیت آن همچنان محفوظ است. اثر امواج روی بیضه در صورتی که به از بین رفتن آن منتهی نشود، از این دسته است.

دوم، اثر برگشت‌ناپذیر (Irreversible)، مانند گرمایی که روی تخم‌مرغ اثر می‌گذارد که هم دما را افزایش می‌دهد و هم ماهیت آن را تغییر می‌دهد و پس از سرد شدن به وضع اول برنمی‌گردد.

کسانی که ساعات زیادی از روز را در معرض امواج الکترومغناطیسی هستند، بیشتر دچار آسیب‌های آن می‌شوند. از دیدگاهی دیگر این آسیب‌ها دو نوع‌اند: حرارتی و غیرحرارتی.

آسیب حرارتی یعنی افزایش دمای سلول‌ها و بافت‌ها بدون این‌که گیرنده‌های حساس به دما در سطح پوست تحریک شوند. در اثر افزایش دمای بافت‌های بدن، تغییرات شیمیایی‌ای در سلول‌ها رخ می‌دهد که ممکن است باعث بروز اختلالات و بیماری‌های گوناگونی شود. به عنوان مثال، در اثر افزایش دمای بافت‌های بدن، تغییر فرآیندهای آنزیمی، اختلال در تبادل کلسیم و تغییر رشد و تکثیر سلول‌ها رخ می‌دهد.

به منظور سهولت مطالعه‌ی آسیب‌های حرارتی از «نرخ جذب ویژه الکترومغناطیسی» استفاده می‌شود. نسبت درصد توان الکترومغناطیسی جذب شده از موج برخورد کرده که به گرما تبدیل می‌شود به جرم هر جزء بدن را نرخ جذب ویژه الکترومغناطیس و یا «سار» می‌نامند.

تا چند سال اخیر فقط آسیب‌های حرارتی مد نظر بوده و از آسیب‌های غیرحرارتی این امواج بی‌اطلاع بودند.

آسیب‌های غیرحرارتی باعث تغییرات ماندگاری در ساختار سلول می‌شود که تا سال‌ها ممکن است باقی بماند و حتی به نسل‌های بعدی نیز به ارث برسد. چون در آسیب‌های غیرحرارتی ایجاد گرما و شدت موج تاثیری ندارد، ممکن است در اثر ضعیف‌ترین امواج نیز این آسیب‌ها ایجاد شوند. برخی از این آسیب‌ها عبارتند از:

تغییر شیمی خون (کاهش گلبول‌های قرمز)، تأثیر بر سیستم تولید مثل، ایجاد سرطان، اختلالات عصبی، افزایش تحریک‌پذیری، سردرد، سرگیجه، تهوع، آب‌دار شدن چشم‌ها، احساس وجود جسم خارجی در چشم و...

در ادامه برخی از موارد بالا را بیش‌تر بررسی می‌کنیم.

.

1.5. اثرات گرمایی

به طور متوسط انرژی الکترومغناطیسی جذب شده‌ی هفت وات برای هر کیلوگرم بدن انسان باعث افزایش دمای سه درجه سانتی‌گراد در مدت کوتاهی می‌گردد. آستانۀ انرژی جذب متوسط در مدت زمان شش دقیقه (یک‌دهم ساعت) در انسان که باعث تب محسوس می‌گردد چهار وات بر کیلوگرم است. از این روی، مؤسسۀ استانداردهای ملی امریکا (American National Standard Institute, ANSI) در سپتامبر 1982 (شهریور1361) یک دهم این مقدار را (0/4 وات بر کیلوگرم) به عنوان حد مجاز SAR تعیین کرده است. با رعایت این نکته دیگر افزایش دما یا تب در انسان به چشم نمی‌خورد ولی اثرهای تدریجی در بردارد که باید آن‌ها را در نظر گرفت.

دانشمندان تعدادی موش نر را در معرض امواج میکروویو، پایین‌تر از حد استاندارد، در فرکانس‌های 9/4، 2/45 و 0/915 گیگاهرتز قرار داد و مشاهده نمودند که در سلول‌های تولید مثل این جانوران (Sperm precursor) ناراحتی ایجاد شده است (چهار تا دوازده درصد این سلول‌ها معیوب می‌گردند). در حالی که به طور طبیعی تنها پنج تا نُه موش در هر ده هزار واحد به طور عادی به این ناراحتی دچار می‌شوند. در این آزمایش موش‌ها به مدت دو هفته و هر هفته شش روز، روزانه سی دقیقه در معرض قدرت 0/05W/Kg، یعنی 1/8 برابر حد استاندارد، قرار گرفته‌اند. آزمایش مزبور را با فرکانس 27 مگاهرتز هم انجام داده‌اند ولی نتایجی دیده نشده است. سپس آزمایش فوق را با میزان قدرت 1W/Kg یعنی 2/5 برابر حد مجاز انجام دادند، این بار اسپرم موش‌ها آن‌چنان معیوب گردید که دیگر قدرت باروری و تولید مثل را از دست دادند.

.

آزمایش بر روی تخم‌مرغ: مدتی قبل، شبکه ی رسانه‌ای بی‌بی‌سی گزارشی از آزمایش یک تخم‌مرغ در کنار یک موبایل را منتشر کرده بود که آن تخم‌مرغ بعد از گذشت زمانی سفت شده بود. در عکس‌هایی که با استفاده از دوربین‌های حرارتی گرفته شده است، دیده می‌شود که یک تخم‌مرغ را در مقابل یک موبایل روشن در حال صحبت کردن گذاشتند و پس از گذشت یک ساعت، تقریباً نیمی از آن سفت شده بود، زیرا عملکرد امواج ریزموج موبایل مانند امواج مایکروویو‌های خانگی است که هم اکنون در آشپزخانه‌ها وجود دارد. با مشاهده این آزمایش می‌توان به مضرات امواج موبایل برای سلامتی انسان پی برد. امواج موبایل تاثیر مشابهی بر روی چشم و سلول‌های مغز می‌گذارد که باعث ایجاد ناراحتی و بیماری‌هایی نظیر آب‌مروارید، سردرد‌های مختلف و... می‌شود.

.

2.5. اثرات غیر گرمایی

دکتر سویکارد در آزمایشی نشان داد که مواد ژنی DNA در فرکانس یازده گیگاهرتز انرژی الکترومغناطیسی را چهارصد بار بیشتر از آب جذب می‌کنند و به دنبال آن به طول‌های کوتاهتری شکسته می‌شوند.

آسیب رسیدن به دی‌ان‌آ ممکن است باعث بیماری سرطان و کاهش قدرت باروری شده و حتی از طریق وراثت به نسل‌های بعد منتقل شود.

با توجه به این‌که هر بیماری منشاء ژنتیکی دارد، ممکن است علت بسیاری از بیماری‌های روانی و افسردگی که در سال‌های اخیر بسیار فراگیر شده است در اثر اختلالات ایجاد شده در ژنتیک انسان در اثر امواج الکترومغناطیسی باشند. در این زمینه هنوز مطالعات چندانی صورت نگرفته است.

.

.

در مطالعات انجام شده تا حدی فرآیند تاثیر امواج بر ژنتیک یا همان DNA شناخته شده است. در مرحله اول میدان‌های الکترومغناطیسی ضعیف باعث آزاد شدن کلسیم از پوسته‌ی سلول می‌شود. کمبود کلسیم در پوسته‌ی سلول باعث سوراخ شدن پوسته می‌شود. این حفره‌های ایجاد شده در پوسته‌ی سلول به دی‌ان‌آ آسیب می‌رساند.

.

3.5. اجاق مایکروویو

استفاده از انرژی مایکروویو یا ریزموج به عنوان یک روش پخت و پز، موجب بروز نگرانی‌هایی در بسیاری از مصرف‌کنندگان بود. حتی زمان کوتاه پخته‌شدن غذاها در آن نیز دلیل دیگری بود که عده‌ای تصور کنند غذا خوب نپخته است. عده‌ای تصور می‌کنند که مدت کوتاه پخت احتمال باقی ماندن عوامل بیماری‌زا در غذا را افزایش می‌دهد، زیرا باکتری‌ها در این مدت کوتاه از بین نمی‌روند.

امواج مورد استفاده در یک اجاق مایکروویو، دارای فرکانس 2450 مگاهرتز بوده و در طیف امواج مایکروویو قرار می‌گیرد. این فرکانس دقیقاً برابر با «فرکانس ارتعاش طبیعی مولکول‌های آب» است. به همین دلیل با ایجاد تشدید در مولکول‌های قطبی آب، سبب ارتعاش و گرم شدن مولکول‌های آب می‌شود. در واقع، این دستگاه فقط آب را گرم می‌‌کند و خشک‌ترین غذاها نیز که دارای درصد بالایی آب هستند، با این دستگاه می‌پزند. از آن جا که این دستگاه از پدیده‌ی تشدید (رزونانس) استفاده می‌کند، می‌تواند حتی در یک دقیقه گوشت را بپزد. این امواج مولکول‌های قطبی آب را میلیون‌ها بار در ثانیه به ارتعاش درمی‌آورند و قطبش ملکول‌های آن را تغییر می‌دهند.

به گیاه سمت راست به مدت یک هفته آبی که در کتری روی اجاق گاز جوشیده و سپس سرد شده داده شده است و به گیاه سمت چپ در همان مدت آبی که در اجاق مایکروویو جوشیده و سپس سرد شده داده شده است.

.

.

خطر استفاده از مایکروویو به مراتب کمتر از تلفن همراه است. چون این دستگاه فقط مدت زمان کوتاهی که روشن است امواج مایکروویو ساطع می‌کند ولی یک تلفن همراه مادامی که به شبکه وصل است و «آنتن دارد» منبع موج است. با این حال خطر مایکروویو در غذاهای طبخ شده با آن است. این دستگاه با تخریب دیواره سلولی باعث از دست رفتن مواد مغذی می‌شود. هویج و کلم 80% از مواد آنتی‌اکسیدان خود را در اثر این امواج از دست می‌دهند. در حالی که اگر بخارپز شوند تنها 10 % آن را از دست می‌دهند.

مطالعه‌ای که توسط دکتر هانس انجام شد، نشان داد که غذای پخته شده با مایکروویو، شیمی خون را تغییر می‌دهد. هموگلوبین و تعداد گلبول‌های سفید و میزان کلسترول خوب خون را کاهش داده و کلسترول بد را افزایش می‌دهد.

می‌بینید که تنها تغییر در نحوه گرم کردن غذا آن را از ماده‌ای مفید به ماده‌ای مضر برای بدن تبدیل می‌کند.

در مایکروویو به جای استفاده از امواج مادون قرمز که همان گرماست از مایکروویو استفاده می‌شود و در نتیجه غذا به ماده جدید و مضری تبدیل می‌شود.

این اجاق‌ها طوری طراحی شده‌اند که حرارت حاصل از انرژی ریزموج‌ها تنها در صورتی ایجاد می‌شود که درب اجاق بسته و دکمه آن روی روشن قرار گرفته باشد. به محض این که دستگاه خاموش شود، دیگر هیچ انرژی مایکروویو در غذا وجود نخواهد داشت و اجاق امواج را منتقل نخواهد کرد. به این ترتیب احتمال آسیب مستقیم توسط یک اجاق روشن، وجود ندارد. با این حال اگر دستگاه خراب یا کثیف باشد، احتمال نشت انرژی به بیرون وجود دارد.

بعضی مواد موجود در پلاستیک‌های معمولی می‌توانند به داخل غذا نفوذ کنند، اما درباره پلاستیک‌های مخصوص مایکروویو لازم به ذکر است که مواد موجود در این ظروف توسط آزمایشگاه‌های معتبر آزموده شده و میزان مواد نافذ آن در حدی ناچیز است.

هنگامی که شما اجاق مایکروویو و ظروف پلاستیکی مربوط به آن را مطابق دستور سازنده به کار برید، هیچ خطری تهدیدتان نمی‌کند. با این حال نکات ایمنی محدودی در رابطه با این وسایل وجود دارند که دانستن و رعایت آن‌ها می‌تواند خطرات احتمالی استفاده از آن‌ها را به حداقل برساند:

• درب اجاق را چک کرده و از بسته شدن کامل آن اطمینان حاصل کنید.
• درزهای درب را وارسی کنید، آن‌ها را تمیز نگهداشته و مراقب باشید که قفل دستگاه به خوبی عمل کند.
• اگر دستگاه مایکروویو اشکالی، حتی جزیی، پیدا کرده است، آن را برای تعمیر به متخصص بسپارید و قبل از آن به هیچ وجه از اجاق استفاده نکنید.
• درب اجاق را چک کرده و از بسته شدن کامل آن اطمینان حاصل کنید.
• درزهای درب را وارسی کنید، آن‌ها را تمیز نگهداشته و مراقب باشید که قفل دستگاه به خوبی عمل کند.  اگر دستگاه مایکروویو اشکالی حتی جزیی، پیدا کرده است، آنرا برای تعمیر به متخصص بسپارید و قبل از آن به هیچ وجه از اجاق استفاده نکنید.
• اگر در مورد مناسب بودن یک ظرف پلاستیکی مطمئن نیستید، از ظرف دیگری استفاده کنید.
• برای گرم کردن غذا از ظروف یک بار مصرف، ظروف ماست و مانند آن استفاده نکنید.
• برای پختن و یا گرم کردن موادی که دارای پوست هستند، مثل گوجه فرنگی و سیب زمینی و غیره، روی پوست آن‌ها چند سوراخ ایجاد نمایید.
• هرگز قوطی کنسرو و یا قوطی و شیشه‌های درب بسته را در اجاق قرار ندهید.
• هرگز موادی چون کیسه فریزر، کیسه نایلون، روزنامه یا فویل آلومینیوم را داخل مایکروویو قرار ندهید.
• از پخته شدن هر نوع گوشت خام، اعم از قرمز یا سفید اطمینان حاصل کنید، پس از پایان پخت، بگذارید غذا چند دقیقه داخل دستگاه بماند تا حرارت خود را به طور یکنواخت از دست بدهد.
• تا زمانی که مایکروفر روشن است ظروف داخل آن را تکان ندهید. از طرف دیگر حتما منفذی برای خروج گرما از مواد غذایی ایجاد کنید به عنوان مثال سیب زمینی، گوجه فرنگی یا بادمجان را سوراخ کنید و در فر بگذارید.
• تا حد امکان زمانی که مایکروفر روشن است، نگذارید کودکان در جلوی آن بایستند و خودتان هم حداقل 50  سانتی متر فاصله با دستگاه را رعایت کنید.
• غذای پخته شده درون مایکروفر را 30 ثانیه پس از خروج، مصرف کنید. همچنین، پیش از خوردن حتما غذا را هم بزنید.
• اطراف و داخل فر را همیشه تمیز نگه دارید، چون هر نوع کثیفی می‌تواند باعث نشت امواج مایکروویو شود.
• ظروف فلزی درون دستگاه نگذارید و سنجاق‌های فلزی را نیز از روی غذا یا هر ماده پختنی بردارید، زیرا هنگام روشن شدن مایکروفر، این سنجاق‌ها مانند آنتن عمل می‌کند و اشعه را می‌تاباند و حتی می‌تواند تولید جرقه کند.

.

4.5. تشعشعات موبایل

در این اثرات نامطلوب تشعشعات موبایل را به طور خلاصه بررسی می‌کنیم.

ایجاد انواع بیماری‌های چشمی: اثر امواج الکترو مغناطیسی روی بسیاری از قسمت‌های بدن از جمله چشم مانند سفیده تخم‌مرغ در مقابل گرماست که سفت می‌شود و ناراحتی آب‌مروارید را به دنبال دارد.

اختلال در متابولیسم بدن: اختلال در متابولیسم (سوخت و ساز) سلول‌های بدن موجب عدم دفع کامل سموم داخلی سلول‌ها می‌شود. به خاطر این‌که تاثیر زیاد امواج بر روی غشای سلول‌های وابسته به دستگاه گردش خون و سیستم عصبی آسیب می‌رساند و این سلول‌ها نمی‌توانند فعالیت طبیعی خود را انجام دهند. به طوری که در طولانی‌مدت این امواج می‌توانند باعث از کار افتادن کامل عضو مربوط شوند.

• آسیب رساندن به دستگاه تولید مثل،
• ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن،
• ایجاد تومورهای مغزی،
• افزایش فشار خون و اختلال در کارکرد غده تیرویید و افزایش دمای بدن.

به منظور کاهش اثرات نامطلوب تشعشعات موبایل عمل به توصیه‌های زیر می‌تواند مفید باشد.

• زمانی که سیگنال دریافتی ضعیف است، حتی‌المقدور از تلفن همراه استفاده نشود، زیرا تلفن همراه در این مواقع با افزایش نسبی انرژی پاسخ می‌دهد.
• استفاده محدود از تلفن همراه و به مدت کوتاه
• استفاده از هندزفری
• ایستگاه‌های مرکزی نباید نزدیک به ساختمان‌های اداری باشد یا پرتو تشعشع‌یافته‌ی آن‌ها به سمت ساختمان باشد.

.

5.5. سوختگی رادیویی

سوختگی‌های رادیویی از درونی‌ترین لایه شروع شده و به سطح جسم می‌رسد؛ دقیقاً بر عکس سوختگی‌های فیزیکی که از بیرون به داخل است. سلول‌های حس‌گر در جانوران و آدمی فقط در سطح پوست وجود داشته و در بافت‌های زیرین پوست وجود ندارد. لذا در هنگام سوختن رادیویی، انسان به هیچ عنوان متوجه سوزش درونی نمی‌گردد. سوختن درونی که اکثراً با مرگ آدمی همراه است، در اثر امواج رادیویی قوی ایجاد می‌شود؛ مثل تشعشعات حاصل از انفجار بمب اتمی. هفتادهزار نفر در هیروشیما و ناکازاکی ژاپن بر اثر تابش شدید امواج الکترومغناطیس ناشی از انفجار بمب‌های اتمی کشته شدند. یک سوم این افراد که در معرض شدید پرتو قرار گرفتند، دو ماه بعد بر اثر خونریزی و ضعف عمومی و عمدتاً سرطان‌های بدخیم مردند. دو سوم این افراد که در معرض تابش کمتری قرار داشتند، بعد از دو سال فوت کردند؛ اما آن  ها همواره تا آخر عمر مریض بودند و پزشکان از تشخیص بیماری آن‌ها عا جز بودند. اثرات ژنتیکی آلودگی‌های تشعشعی در ژاپن همچنان وجود داشته و کودکانی متولد می‌شوند که ناقص‌الخلقه هستند.

سوختن درونی ناشی از تشعشع ضعیف منجر به یونیزاسیون و فساد داخلی اجزاء بیولوژیکی می‌شود که گاهی با بروز بیماری‌های شدید مانند: سرطان، خونریزی‌های داخلی، حرکات غیرمتعارف، سرگیجه، ضعف عمومی، ضعف قوای جنسی و ضعف بینایی همراه است.

.

6. تاثیرات ناشی از انتشار امواج الکترومغناطیسی بر کارکنان بندر امام خمینی

برای بررسی اثرات ناشی از تداخل رادیویی می‌بایستی محاسبات مربوطه بر اساس فرکانس کار کانال‌های رادیویی، الگوهای تشعشعی آنتن‌ها، قدرت فرستنده‌ها و حساسیت گیرنده انجام پذیرد.

از نظر ایمنی تشعشعات رادیویی ایستگاه‌های فرستنده، با توجه به شکل شماره 2، به سه منطقه به شرح زیر قابل تفکیک و تعریف می‌باشد:

• منطقه خطرناک با نماد H
• منطقه تحت کنترل با نماد C
• منطقه ایمن با نماد S

به طور کلی شعاع هر یک از مناطق متاثر از عوامل زیر می‌باشد:

• فرکانس رادیویی
• توان فرستنده
• بهره آنتن
• نمودار تشعشعی آنتن
• زوایای ارتفاع و افقی آنتن
• ارتفاع دکل و آنتن از سطح زمین مجاور
• معیار قدرت تشعشعی قابل قبول
• پستی و بلندی‌های اطراف آنتن
• ارتفاع نقطه مورد نظر

.

شکل 2. نمودار تشعشعی اطراف آنتن فرستنده به لحاظ ایمنی

.

با توجه به آن‌چه که بیان شد، برای محاسبه مناطق ایمن، تحت کنترل و خطرناک در مسیر تشعشع امواج رادیویی، لازم است معیارهای لازم در این خصوص مشخص گردد. این مطلب در خصوص سامانه‌های رادیویی با توان موثر ارسال ERP (Equivalent Radiated Power, ERP) زیاد از جمله فرستنده‌های HF  و نیز سیستم‌های رادار حایز اهمیت می‌باشد. از جمله استانداردهای مورد استناد در این باره می‌توان به نسخه سال 1999 میلادی استاندارد IEEE, C95.1 اشاره نمود.

در این استاندارد بیشینه‌ی تابش مجاز MPE (Maximum Permissible Exposure, MPE) و شرایط آن مشخص گردیده است. بنا به تعریف پیک و یا  مقدار موثر r.m.s چگالی توان تابشی مربوط به امواج رادیویی، همراه با ضریب ایمنی مناسب، که زیانی به سلامتی انسان‌ها وارد نمی‌نماید را بیشینه تابش مجاز می‌نامند. با توجه به رابطه‌ی شدت میدان الکتریکی (E) و شدت میدان مغناطیسی (H) با چگالی توان لذا این تعریف را می‌توان به شدت میدان‌های الکتریکی و یا مغناطیسی نیز گسترش داد.

در این قسمت جداول و نمودارهای مربوط به معیار ایمنی با استفاده از استاندارد یاد شده ارایه می‌گردد که برای جزییات بیشتر می‌توان به آن مراجعه نمود.

.

1.6. معیار ایمنی مناطق کنترل شده

بیشینه مقدار مجاز تابش امواج الکترومغناطیس با چگالی توان S، شدت میدان الکتریکی E و شدت میدان مغناطیسی H در محدوده‌ی 3 کیلوهرتز تا 300 گیگاهرتز که انسان‌ها نبایستی بیش از مدت زمان معینی در معرض آن باشد در جدول شماره 2 ارایه شده است.

درصورتیکه ارسال امواج بطور پیوسته باشد مقدار پیک چگالی توان برابر MPE حاصل از جدول است، یعنی:

(1)                                    Speak = MPE, CW

.

  جدول 2. بیشینه تابش مجاز در منطقه کنترل شده (MPE)

.

ولی برای امواج ارسالی پالسی، مقدار پیک چگالی توان برابر است با: 

(2)                                    Tavg / 5 . Td  Speak = (MPE)

در رابطه اخیر هر یک از مولفه ها و واحد آن‌ها عبارتند از:

MPE : حداکثر مقدار مجاز چگالی توان طبق جدول شماره 1 برحسب mW/Cm²

Tavg : مدت زمان میانگین برحسب ثانیه (طبق ستون 5 جدول)

Td : مدت زمان هر پالس برحسب ثانیه

با توجه به این که در سامانه‌های رادار پالسی، بین زمان موثر ارسال امواج (Duty Cycle)  با زمان‌های یاد شده‌ی T رابطه‌ی زیر برقرار می‌باشد:

(3)                                    dc = Td / Tavg

 لذا رابطه (2) در خصوص رادارهای پالسی به صورت زیر در می‌آید:

(4)                                    Speak = MPE / (5 . dc )

نمودار مربوط به بیشینه‌ی تابش مجاز برای مناطق کنترل شده در شکل شماره 3 ارایه شده است.

.

شکل 3. نمودار بیشینه‌ی تابش مجاز در مناطق کنترل شده

.

.62. معیار ایمنی مناطق کنترل نشده

بیشینه‌ی مقدار مجاز تابش امواج الکترومغناطیسی با چگالی توان، شدت میدان الکتریکی و شدت میدان مغناطیسی در محدوده‌ی 3 کیلوهرتز تا 300 گیگاهرتز که برای انسان‌ها حضور پیوسته در آن زیان‌آور نبوده و ایمن محسوب می‌گردد، در جدول شماره 3 ارایه شده است.

در این حالت نیز روابط (1) تا (4) صادق بوده و به ویژه پیک چگالی توان را می‌توان در خصوص رادارهای پالسی از رابطه‌ی شماره (4) محاسبه نمود. نمودار مربوط به بیشینه‌ی تابش مجاز برای مناطق ایمن در شکل شماره 4 ارایه شده است.

.

جدول 3. بیشینه‌ی تابش مجاز ایمن

.

شکل 4. نمودار بیشینه تابش مجاز در مناطق ایمن

.

فصل چهارم: نتیجه گیری، پیشنهاد‌ها و محدودیت‌ها

7. راه‌های کاهش و یا مقابله با امواج الکترومغناطیسی - نکات ایمنی کلی و نتیجه‌گیری

با توجه به نتایج پژوهش‌های ارایه شده در این گزارش، ضرورت و اهمیت رعایت ملاحظات ایمنی در برابر تشعشعات امواج الکترومغناطیسی و رادیویی کاملاً احساس می‌شود. بنابراین، این پژوهش را با ذکر نکات ایمنی کلی که در محیط کار و زندگی باید رعایت شود به پایان می‌رسانیم. در این‌جا بیشتر نکات الزامی در مورد فرستنده‌های رادیویی، تلویزیونی و رادار و سایت‌های فرستنده ماهواره‌ای مورد نظر است. در ارتباطات نقطه به نقطه، تنها رعایت حد حفاظت برای پرسنل سایت فرستنده کافی است.

.

1.7. محیط مسکونی

با توجه به نمودار تشعشعی آنتن، قدرت فرستنده، حد استاندارد، منطقه خطر را در دو بعد افقی (Azimuth) و  عمودی (elevation) به دست آورده و محیط خطر با علامت لازم مشخص شود.

در منطقۀ خطر موج، مناطق مسکونی ایجاد نگردد. یا هنگام نصب توجه شود که محیط مسکونی در معرض خطر موج قرار نگیرد.

.

2.7. محیط کار

میدان داخل اتاق کنترل پرسنل فرستنده، با شیلد کردن پایین‌تر از حد استاندارد نگهداشته شود.

چنانچه حد استاندارد ANSI استفاده می‌شود، در صورتی که چند فرستنده همزمان کار می‌کنند، همۀ ارقام چگالی توان را در ضریب اطمینان 4/0 ضرب کنید.

از لباس‌های دی‌الکتریک یا جاذب موج که مخصوص ایزوله نگهداشتن بدن در مقابل موج است، استفاده شود. در لباس‌های دی‌الکتریک هر چه که ‘rε و ‘‘rε بالاتر و ضخیم‌تر باشد بهتر است. پیشنهاد می‌شود که 03/0 < ‘‘rε باشد.

در صورتی که در محیط کار حتی نیم درجه سانتی‌گراد تب بی‌مورد داشتید، چگالی توان محیط را اندازه‌گیری کنید و چنانچه بیشتر از حد استاندارد باشد، برای رفع اشکال ایجاد شده بکوشید. در صورتی که میدان اتاق کنترل پایین‌تر از حد استاندارد است و با لباس دی‌الکتریک چنین مساله‌ای به طور تکراری وجود دارد، محل کار باید عوض شود.

محیط کار افرادی که در فرستنده‌ها کار می‌کنند، باید به طور تناوبی عوض شود. این تناوب هنوز حالت استانداردی ندارد ولی پیشنهاد می‌شود به ازای هر پنج سال کار در فرستنده‌ها، یک سال کار در محیط خالی از میدان باشد.

در استفاده از واکی‌تاکی‌های موجود در سطح بندر، بروشور ایمنی تهیه شده توسط گروه کارشناسی مورد توجه دقیق قرار گیرد. به عنوان مثال به برخی از آن‌ها در این‌جا اشاره می‌شود:

• زمان ارسال پیام از طریق دستگاه، رادیو را به صورت عمودی در فاصله 2/5 تا 5 سانتی‌متری از دهان و آنتن را کمینه در فاصله 5/2 سانتی‌متری از سر خود نگه دارید. اگر دستگاه را با استفاده از کیف به روی بدن خود متصل نموده‌اید آنتن آن می‌بایست حداقل 2 سانتی‌متر از بدن‌تان فاصله داشته باشد.
• در نزدیکی دستگاه‌های اندازه‌گیری حساس بیمارستانی دستگاه بی‌سیم خود را خاموش کنید.
• در مناطق دارای هوای بالقوه انفجاری دستگاه خود را خاموش کنید: زیرا ممکن است در اثر استفاده از دستگاه موجب انفجار شوید (مانند سوله ها، مخازن... ، انبارهای کشتی و... )
• در مناطق دارای هوای بالقوه انفجاری از تعویض باتری خودداری نمایید.
• از آسیب رساندن به آنتن دستگاه خودداری نمایید زیرا در صورت خرابی ممکن است باعث سوختگی پوست و یا آسیب به بدن کاربر شود.
• باتری‌ها می‌توانند باعث آسیب‌دیدگی و بروز آتش‌سوزی باشند. می‌بایست مراقب اتصال دو قطب باتری از طریق ساعت،  حلقه و انگشتری و یا کلید باشید.
• استفاده از مواد شیمیایی مانند مواد شوینده، الکل، مواد نفتی... جهت تمیز نمودن کاور دستگاه خودداری کنید زیرا ممکن است به بدنه‌ی دستگاه آسیب برساند. جهت تمیز کردن دستگاه از پارچه نم‌دار با آب استفاده نمایید.
• در حمل و نقل دستگاه رادیو دقت نمایید مثلاً از آنتن جهت بلند کردن و حمل و نقل آن استفاده ننمایید.
• زمانی که از تجهیزات جانبی بیسیم استفاده نمی‌کنید می‌بایست روکش اتصال تجهیزات جانبی به بی‌سیم را بسته باشید.
• در صورت عدم نیاز به توان انتشاری زیاد، همیشه با کمینه‌ی توان دستگاهِ بی‌سیم پیام خود را ارسال نمایید.

.

.

منبع این نوشتار (با اندکی حک و اصلاح):

اداره کل بنادر و دریانوردی استان خوزستان – بندر امام خمینی (ره) - واحد فنی و نگهداری

مدیر پژوهش: بهروزآقایی

مجریان: الهام پناهی، بهروزآقایی

.

.

منابع این پزوهش:

[1] Electromagnetics hazards, IEEE Spectrum Marvh 1984

[2] Biological effects of electromagnetic fields, IEEE Spectram, May 1984.

[3] A.W. Guy, C. Chung Chou & B. Neuhaus, “Average SAR and SAR Distributions in Man at 450MHz”, IEEE, Microwave theory & techniques. August 1984, Special issue on electromagnetic wave interactions with biological systems.

[4] A. Goldsworthy, “The Biological Effects of Weak Electromagnetic Fields,” 2007.

[5] www.wikipedia.org

[6] www.bbc.co.uk/news

.

.

www.etesalkootah.ir ||   2021-07-09 © 

2015 www.etesalkootah.ir  © All rights reserved.

تمامی حقوق برای www.etesalkootah.ir محفوظ است. بیان شفاهی بخش یا تمامی یک مطلب از www.etesalkootah.ir در رادیو،  تلویزیون و رسانه های مشابه آن با ذکر واضح "اتصال کوتاه دات آی آر" بعنوان منبع مجاز است. هر گونه  استفاده  کتبی از بخش یا تمامی هر یک از مطالب www.etesalkootah.ir در سایت های اینترنتی در صورت قرار دادن لینک مستقیم و قابل "کلیک" به آن مطلب در www.etesalkootah.ir مجاز بوده و در رسانه های چاپی نیز در صورت چاپ واضح "www.etesalkootah.ir" بعنوان منبع مجاز است.

.